Түркістандық киногерлердің еңбегі орасан

фото ТОМБ

Қазақстан кинематографиясының бай және сан алуан тарихы бар, оның ең маңызды сәттерінің бірі қазақтың тұңғыш көркем фильмі «Амангелді» фильмінің түсірілуі болды. «Ленфильм» киностудиясында түсірілген бұл фильм Қазақстан тарихындағы жаңа кезеңнің басталғанын білдіретін ұлттық кинематография үшін айтулы оқиға болды.

1941 жылы жарық көрген «Амангелді» фильмі қазақ халқының отаршыл күштерге қарсы күресін басқарған ұлттың көрнекті тұлғасы Амангелді Иманов туралы баяндайды. Фильмнің қоюшы-режиссері Марк Левин болса, басты рөлді талантты актер Елубай Өмірзақов сомдап, көрерменді шеберлігімен, харизмасымен шабыттандырды. 1941 жылдың 12 қыркүйегінде Алматыдағы көркем және деректі фильмдер киностудиясы түсіріле бастаған Қазақстанда кино өндірісінің ресми басталу күні болды. Кейінірек ол «Қазақфильм» болып өзгертілді, ол бүгінде қазақ киносының флагманы болып келеді. Содан бері Қазақстан кинематографистер одағының басшысы Бауыржан Нөгербеков мерекені белгілеуді ұсынған болатын, 12 қыркүйекте «Қазақ киносы күні» аталып өтіледі және жыл сайынғы мерекелер қазақстандық киногерлердің жетістіктері мен олардың әлемге қосқан үлесіне назар аударады.  Содан бері Қазақстан киносы үлкен жолдан өтті. Сұрапыл соғыс жылдарындағы алғашқы фильмнен бастап, халықаралық деңгейде танылып келе жатқан заманауи фильмдерге дейін. Қазақстандағы кино тек ойын-сауық тәсілі ғана емес, сонымен қатар мәдени-тарихи құндылықтарды жеткізу құралына, сондай-ақ өзекті әлеуметтік мәселелерді талқылау алаңына айналды.  Жыл сайын «Қазақ киносы күні» әр түрлі іс-шаралар: жаңа фильмдердің премьералары, режиссерлермен және актерлермен кездесулер, көрмелер мен шеберлік сабақтары өтеді. Бұл киносүйер қауымға, студенттерге және сала мамандарына табыстарды атап өту және ұлттық кинематографияның болашағы туралы ой жүгірту үшін бас қосуға тамаша мүмкіндік. Ендеше, 12 қыркүйек күнтізбедегі жай дата емес, қазақ халқының өнер арқылы өзін танытуға деген ұмтылысының, дамудың, мәдени болмысының белгісі. Басқа платформалар сияқты болашақ ұрпаққа жаңа белестерді аша отырып, қазақ киносын танымал етуді жалғастыруда. Түркістан облысының кинематографиясы отандық кинематография қоржынын сапалы және жан-жақты жобалармен толықтырып, белсенді дамуын жалғастыруда. Соңғы жылдары облыс әкімдігінің бастамалары мен қолдауының, сондай-ақ «Оңтүстікфильм» және «САҚ» киностудиясы сынды мекемелердің күш-жігерінің арқасында өңірдің мәдени мұрасы мен тарихи байлығын көрсететін бай фильмдер жинағы жасалды. 2017 жылдан бері түркістандық кинематографистер көрермендерге «Күш атасы – Қажымұқан», «Киелі Қазығұрт», «Отырады қорғау»  сияқты бірқатар анимациялық фильмдерді ұсынды. Бұл туындылар көрермендерді тек көңіл көтеріп қана қоймайды, сонымен қатар қазақ халқының мәдениетімен байланысты бай тарихи контекстпен таныстырады. Анимациядан басқа, 2018 жылы «Көне жетігеннің сыры» және «Ұлы Жібек жолындағы ежелгі қалалары» сериялары, сондай-ақ «Ордабасы – бірлік туы» және «Оқсыз оқиғасы» атты деректі фильмі, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасының танымал болуына ықпал етті.

Осы кезеңде түсірілген «Түркістан» анимациялық фильмі мен «Төле би» фильмдер сериясы да қазақ киносында анимациялық жанрға деген қызығушылықтың артқанын көрсетіп, Төле би сынды тарихи тұлғалардың ұлттық болмысты қалыптастырудағы маңыздылығын көрсетеді. 2020 жыл өңір үшін «Түркістан құпиялары» деректі фильмінің жарыққа шығуымен Жібек жолындағы осы маңызды мәдени алмасу орталығының тарихи маңызының көптеген беймәлім аспектілерін ашқан айтулы жыл болды. 2021 жылы даңқты палуан Қажымұқан Мұңайтпасовтың 150 жылдық мерейтойына орай «Алып күш иесі – Қажымұқан» деректі фильмі түсірілді. Бұл туынды қазақ киногерлерінің мәдени және спорт майталмандарына құрметпен, қошеметпен қарайтынының жарқын мысалы болды. Осылайша, Түркістан облысындағы кино жергілікті тұрғындардың шығармашылық жетістіктерін көрсетіп қана қоймай, Қазақстанның мәдениетін, тарихын және дәстүрін сақтауға және таратуға белсенді үлес қосуда. Түрлі ұйымдар мен мемлекеттік органдардың қолдауының арқасында сектор жергілікті және халықаралық аудиториялардың назарын аударып, дамып келеді. Осы атаулы күні Қазақстанның рухани орталығы Түркістан тағы да мәдени шаралар алаңына айналды. Кеше осы жерде талантты режиссер Данияр Саламат түсірген «Талақ» фильмінің көптен күткен премьерасы өтті. Бұл фильм Шанхай халықаралық кинофестивалінде мойындалып, «Алтын кубок» бас жүлдесі мен «Үздік әйел рөлі» номинациясына ие болды. Түркістанда өткен премьералық көрсетілімге режиссер Данияр Саламаттың өзі келіп, фильм туралы және оның қазақ киносы үшін маңызы туралы өз ойымен бөлісті. Сондай-ақ шарада басты рөлдерді сомдаған актер Бейнұр Баймұхамедов пен Алмат Есім де болды. Олардың орындауы көрермендерді тәнті етті және маңызды әлеуметтік мәселелерді қозғайтын оқиғаға тереңдік қосты. «Талақ» фильмі қарым-қатынастың қиындығы туралы айтып, махаббаттың қай жерде аяқталып, ажырасудың басталатынын түсінуге тырысады. Қазіргі қоғам үшін өзекті мәселелерді көтере отырып, фильм әсерлі ғана емес, тағылымы мол. Бұл оны отбасылық қарым-қатынастар мен жеке драмалар тақырыптары барған сайын талқыланып жатқан бүгінгі контекстте өзекті етеді. 12 қыркүйектен бастап «Талақ» фильмі еліміздің барлық кинотеатрларында көрсетіліп, қалың көрерменнің назарын аударары сөзсіз. Киносыншылар фильмнің сәтті театрландырылған шығуын болжайды, ал көрермендер оның мазмұны туралы қызықты пікірталастарды болжайды. Осылайша, Түркістандағы шара тек мәдени шара ғана емес, көрермендердің өз ісінің нағыз шеберлері жасаған әлемге үңілу мүмкіндігіне айналды. «Талақ» фильмінің жетістігі қазақ киносының жаңа көкжиектерін ашып, жаңа авторларды сапалы контент жасауға шабыттандырады. Фильмді қызыға тамашалаушылар қатары аз болмасы анық.