Ел тұмар Ақпараттық портал
фото YouTube
Ақмешіт үңгірі – туристердің де, ғалымдардың да қызығушылығын тудыратын нағыз таңғажайып орын. Бұл табиғи орын Қазақстанның Түркістан облысының Бәйдібек ауданында орналасқан және өзінің ерекше геологиялық ерекшеліктерімен танымал. Көптеген басқа үңгірлерден айырмашылығы, Ақмешіттің ерекше пішіні мен әсерлі өлшемдері бар. Үңгірдің ұзындығы 254 метр, ал биіктігі 25 метрге дейін жетеді, бұл оны өте әсерлі етеді. Үңгір миллиондаған жылдар бұрын пайда болған әктас жыныстардан жасалған.
Үңгірдің пайда болуында жер асты сулары басты рөл атқарды. Әктас тау жыныстары арқылы ағып жатқан су минералды құрамдастарды ерітіп, әртүрлі ішкі құрылымдар мен қуыстарды құрады. Осы процестердің нәтижесінде үңгір ішінен сталактиттер, сталагмиттер және басқа да карст түзілімдері кездеседі, олар үңгірге ерекше көрініс береді. Сонымен қатар, Ақмешіттің өңір үшін мәдени-тарихи құндылығы да зор. Жергілікті аңыздар мен дәстүрлер үңгірге әртүрлі мистикалық қасиеттерді жатқызады, бұл табиғатты сүйетіндерді ғана емес, сонымен қатар жергілікті фольклорға қызығушылық танытатындарды да тартады. Үңгірге келушілер осы табиғи ғажайыптың керемет атмосферасын сезініп, оның залдарын аралап, ғажайыптарына тамсана алады. Үңгір ғылыми зерттеулер үшін де пайдаланылады, бұл аймақтың геологиялық тарихын және карст үңгірлерін құрайтын процестерді жақсы түсінуге көмектеседі. Осылайша, Ақмешіт үңгірі тек табиғат ескерткіші ғана емес, сонымен бірге әлемнің түкпір-түкпірінен келген адамдардың назарын аударып келе жатқан ғылыми-зерттеу және туристік экскурсиялар үшін маңызды орын болып табылады.
Ақмешіт үңгірі оның ішін қаптаған ақшыл әктас қабаттарына байланысты осылай аталды, бұл табиғи тартымдылықтың ерекшелігі мен сұлулығын толық көрсетеді. Бұл термин кездейсоқ таңдалмаған, өйткені үңгірге күн сәулесі түскен кезде, әктас қабырғалары оны шағылыстырып, кеңістікті жұмсақ, ақ қарлы жарқылмен толтырады. Бұл табиғи құбылыс аты айтып тұрғандай рухани және киелі орынмен ассоциация тудыратын түпнұсқа визуалды эффект жасайды. Үңгір шынымен де ішкі көрінісімен ақ мешітке, нұр мен тазалықтың мекеніне ұқсайды. Бұл әсер әсіресе күн сәулелері үлкен үңгір залының ішіне еніп, оның қабырғалары мен төбесін ақ және кремді реңктермен бояйтын сәттерде айқын көрінеді. Осындай керемет көріністің арқасында үңгір тек туристерді ғана емес, сонымен бірге оның керемет сұлулығын сақтауға және жеткізуге тырысатын фотографтарды, суретшілерді және зерттеушілерді де тартады.
Ақмешіт – жай ғана геологиялық формация емес, Қазақстанның тарихы мен табиғатының есте қалатын ізін сақтайтын мәдени мұра. Жергілікті тұрғындар үңгірге үлкен құрметпен қарайды, оны тек табиғи нысан ретінде ғана емес, табиғаттың сұлулығы мен құдіретінің символы ретінде де көреді. Ақмешіт үңгіріне бару оның ұлылығымен танысуға және ғасырлар бойы судың, желдің және уақыттың күшімен жасалған осы табиғи орынның ерекше атмосферасын сезінуге мүмкіндік береді. Иә, Ақмешіт үңгірі расында да сан мыңжылдықтарды құрайтын бай тарихы бар. Бұл үңгірде жүргізілген археологиялық қазбалар бұл жерде ежелгі заманнан бері адамдардың өмір сүргенін растайтын көптеген жәдігерлерді тапты. Табылған деректер Ақмешіт үңгірі ежелгі адамдар үшін пана болғанын көрсетеді. Табылған жәдігерлер арасында тас құралдар, керамикалық бұйымдар, от қалдықтары, кейде тіпті тамаққа пайдалануға болатын ежелгі жануарлардың сүйектерінің сынықтары да табылған. Бұл ашылулар ғалымдарға ата-бабаларымыздың өмір салты мен мәдениетін қайта қарауға мүмкіндік беретін осы аймақта болған күрделі және ұйымдасқан тіршілік формаларын көрсетеді. Ақмешіт үңгіріндегі адамдардың қоныстануы үңгірлер көбінесе қатал климаттық жағдайлардан, жыртқыштар мен жаулардан табиғи пана болған деген болжамды қуаттайды. Үңгір ежелгі мәдениеттердің аман қалуы үшін қажетті қорғаныс пен жайлылықты қамтамасыз етті.
Оның үстіне, үңгірдің стратегиялық орнын ескере отырып, ол қазіргі Қазақстан аумағы арқылы қоныс аударған көшпелі тайпалар үшін уақытша немесе тұрақты баспана бола алады. Әртүрлі тарихи кезеңдерде жергілікті тайпалар Ақмешіт үңгірін әртүрлі тәсілдермен пайдаланған: қоныстану, қазыналарын сақтау, тіпті ғұрыптар мен рәсімдер өткізілетін ғибадат орны ретінде. Табылған артефактілер, олардың жасын анықтауға мүмкіндік беретін радиокөміртекті деректер ғалымдарға үңгірдің қай кезеңді мекендегенін анықтауға және оның тұрғындарының мәдени ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Кейбір олжалардың ежелгі адамдардың наным-сенімдері мен әдет-ғұрыптарын көрсете алатын мәдени және рухани мәні бар болуы мүмкін.
Ақмешіт үңгірінен табылған археологиялық қазбалар мен жәдігерлер туралы мәліметтер оны өңірдегі көне тарих пен археологияны зерттеуге арналған маңызды орындардың біріне айналдырады. Ол адамзат тарихына үңілуге, ертедегі адам қоғамының дамуын зерттеуге және ежелгі адамдардың үңгірлер тіршілігі жағдайында табиғи ортаға бейімделіп, мәдениетін қалай қалыптастырғанын түсінуге бірегей мүмкіндік береді. Сонымен, Ақмешіт үңгірі табиғи белгі және геологиялық қызығушылықтың объектісі ғана емес, сонымен бірге осы аумақта мыңдаған жылдар бұрын өмір сүрген ежелгі адамдардың өмірі мен қызметі туралы құнды мәліметтер беретін маңызды археологиялық ескерткіш болып табылады.
Туристер арасында өте танымал Ақмешіт үңгірі жыл сайын оның табиғи сұлулығы мен бай тарихына сүйсінгісі келетін көптеген келушілерді тартады. Үңгірдің танымал болуының басты себептерінің бірі — оның ерекше геологиялық құрылымы мен әсерлі құрылымдары, бұл оны ең әсерлі табиғат ескерткіштерінің біріне айналдырады. Үңгірдің ішінде туристер көптеген таңғажайып көріністерді табады. Мұнда олар мыңдаған жылдар бойы табиғи күштердің әсерінен пайда болған әктас қабаттарын көре алады. Бұл қабаттар уақыттың табиғи «архивін» білдіреді, зерттеушілер мен қызығушылық танытатын туристерге Жер тарихының бірегей беттерін ашады. Сонымен қатар, үңгір сталактиттер мен сталагмиттермен безендірілген, олар сәйкесінше төбеден және жер астынан «өсіп шығады». Сталактиттер мен сталагмиттер минералға бай судың баяу тамшылау процесінде пайда болады. Бұл табиғи формациялар жұқа және әсем «мұз айдындарынан» үңгірдің төбесі мен еденін біріктіре алатын үлкен бағандарға дейін әртүрлі пішіндер мен өлшемдерде келеді.
Үңгірге еніп, оның қабырғалары мен төбесінде ойнайтын жарық сәулелері ерекше әсерлі көрініс. Жарық әсерлері үңгірге ерекше мистикалық атмосфера беріп, көлеңкелер мен жарықтардың таңғажайып үлгілерін жасайды. Тәулік уақытына және күн сәулесінің түсу бұрышына байланысты үңгір түрленіп, туристерге оның сұлулығының жаңа қырларын көрсете алады. Үңгірге барудың көрнекі әсерлерден басқа денсаулыққа да пайдалы әсері бар. Үңгір ішіндегі салқын және таза ауа, әсіресе жаздың ыстық күндерінде бағаланады, сергітуге көмектеседі және сауықтырады. Құрамында минералдар бар судың булануы балғындық сезімін тудырады және келушілердің жәйін жақсартады.
Үңгірлердің ішкі турларына әдетте туристерге сайттың геологиялық және тарихи маңызы туралы айтып беретін гид кіреді. Гидтер геологиялық процестер туралы қызықты деректермен бөліседі, сталактиттер мен сталагмиттердің әртүрлі түрлері қалай пайда болғанын түсіндіреді, үңгірде ашылған жаңалықтар туралы әңгімелейді. Мультимедиялық презентациялар мен ақпараттық стендтерді сіз баратын жер туралы толық түсіну үшін де пайдалануға болады. Ақмешіт үңгіріне бару – ежелгі геологиялық процестер әлеміне ену және олардың әсерлі ұлылығын сезіну ғана емес, сонымен бірге демалу, таза ауамен тыныс алу және табиғаттың сұлулығын тамашалау мүмкіндігі. Жылдың қай мезгіліне қарамастан, үңгір әрбір қонаққа ұмытылмас әсер сыйлайтын ең тартымды туристік орындардың бірі болып қала береді. Жергілікті тұрғындар Ақмешіт үңгірін қасиетті орын ретінде қарастырады. Үңгірдің ерекше атмосферасы адамдарға рухани күш-қуат береді деп саналады.