Ел тұмар Ақпараттық портал
фото taran-musey.kz
2023 жылғы 8-14 қыркүйек аралығында Астанада көшпелі өмір салтын ұстанатын халықтардың мәдениеті мен дәстүрін біріктіретін бірегей халықаралық оқиға – V Дүниежүзілік көшпенділер ойындары өтеді. Бұл іс-шара спорттық жарыстар үшін алаң ғана емес, сонымен қатар әртүрлі елдердің көшпенділерінің бай мәдени мұрасын көрсетеді.
Ойындар аясында этнографиялық көрме ұйымдастырылады, ол бағдарламаның маңызды бөлігіне айналады. Көрмеге қатысушылардың бірі – Түркістан облыстық тарихи-мәдени мұражайы елордаға ерекше экспонат – тарихи-мәдени құндылығы зор он екі арқан киіз үйді әкелмек. Киіз үй – көшпелілердің үйі ғана емес, олардың тұрмыс-тіршілігінің, мәдениеті мен салт-дәстүрінің символы.
Мұражай мамандары киіз үйді көшпелі халықтардың тұрмысы мен әдет-ғұрпын көрсететін дәстүрлі безендірумен жабдықтап, көрмеге мұқият әзірледі. Интерьерді безендіруге көшпелілер мәдениетіне тән кілемдер, жастықтар және сәндік элементтер кіреді. Бұл көрмеге келушілерге көптеген ғасырлар бойы қалыптасқан өмір салты атмосферасына енуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, көрмеде қонақтар көшпелілердің дәстүрлі қолөнері, музыкасы мен билері туралы көбірек біле алатын интерактивті шеберханаларды ұсынады. Қатысушылар матадағы өрнектер сияқты сәндік элементтерді жасауда бақтарын сынай алады, сонымен қатар фольклорлық топтардың өнерін тамашалай алады.
V Дүниежүзілік көшпенділер ойындары мәдени мұраның байлығын айшықтап қана қоймай, халықтар арасында жаңа түсіністік көпірлерін құра отырып, халықаралық байланыстарды нығайтады. Көрмеге және басқа да ойын шараларына бару арқылы қатысушылар ғасырлар бойы тұтас халықтардың мінезі мен дәстүрін қалыптастырған көшпелі мәдениеттің сұлулығы мен алуан түрлілігін аша алады. Осылайша, V Дүниежүзілік көшпенділер ойындары аясындағы этнографиялық көрме көшпелі өмірдің мәдени мұрасы мен жан-жақтылығымен байланысқысы келетін әрбір адам үшін бірегей мүмкіндік болмақ.
Астанадағы Қазақстанның мәдени мұрасының көрмесі
Осы аптадан бастап Астана тұрғындары мен қонақтары Қазақстанның бай мәдени және тарихи мұрасымен танысудың бірегей мүмкіндігіне ие болды. Мұражай ұйымдастырған жаңа көрме аясында қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын тереңірек түсінуге мүмкіндік беретін сирек жәдігерлер қойылады. Көрменің ашылуы бірегей шара болмақ, музей қорының бас тәлімгері Айгүл Төлендиеваның көрмеге қойылған заттардың маңыздылығына тоқталды. Келушілер тек эстетикалық ғана емес, тарихи маңызы бар көне сандықтарды, сондай-ақ қазақтың дәстүрлі үйінің символы болып табылатын ерекше ағаш төсек-орынды тамашалай алады. Қазақ шеберлерінің қолынан шыққан теркеш пен кесеқап деп аталатын тостағандарды сақтауға арналған арнайы сөмкелерге ерекше назар аударылады. Мұражай қорында 82 мыңнан астам құнды жәдігерлер бар, олардың ішінде қазақ мәдениетінің алуан түрлілігі мен тереңдігін көрсететін бай этнографиялық жинақ бар. Көрменің ең көрнекті бұйымдарының бірі қазақ халқының патшалық Ресейге, Қоқан және Хиуа хандықтарына қарсы ұлт-азаттық қозғалысының жетекшісі Кенесары ханның қылыштары болмақ. Бұл қылыш немересі Әзімхан Кенесариннің сыйы, оған ерекше тарихи құндылық береді. Ұсынылған заттардың әрқайсысына байланысты әңгімелер көшпелі халықтың салт-дәстүрі, тұрмысы мен мәдениеті, тәуелсіздік үшін күресі туралы баяндайды. Бұл көрме өткенді есте сақтау үшін ғана емес, сонымен қатар қазақтың жаңа ұрпағын өз тарихы мен мәдениетін мақтан етуге баулу үшін жасалған. Көрме бірнеше апта бойы Астанада өтеді және ұйымдастырушылар баршаны оны тамашалауға және қазақ мұрасының байлығын тамашалауға шақырады. Сонымен қатар, мектеп оқушылары мен студенттерге Қазақстанның мәдениеті мен тарихы туралы білімдерін тереңдетуге көмектесетін арнайы экскурсиялар ұйымдастырылады.
Ерекше дүниенің жүзі иілген, дөңес жағында, ойыс жағында. Қылыш темір мен сүйектен жасалған. Жүзінің ұзындығы – 70 сантиметр, тұтқасының ұзындығы – 15. Сондай-ақ келушілер 20 ғасырдың басында жасалған күмістен жасалған әсем әшекей бұйымдарды, қазақтың ұлттық киімдерін тамашалай алатын болады.
Алдағы көрмеде қымыз бен айран сақтайтын ыдыс қызметін атқаратын бірегей былғары ыдыс – торсық қойылады. Дәстүрлі әдістермен жасалған бұл ыдыстар ғасырлар бойы сусындарды сақтау үшін пайдаланылған. Олар өздерінің таза балғындығын сақтап қана қоймай, сонымен қатар сусындардың емдік қасиеттерін ұзақ уақыт сақтауға мүмкіндік беді.
Реставратор Римма Рақымбаева салт-дәстүрге терең құрметпен қарап, жақында былғары ыдыстарды өңдеудің ежелгі әдістеріне қайта оралды. Оның таңдауы денені жұмсарту және қорғау үшін қолданылатын қойдың майына түсті. Бұл шешім қалпына келтіру саласындағы нағыз ашылым болды: жаңа техника кәдімгі вазелин мен глицеринмен қол жетімді емес тамаша нәтиже береді. Торсықты өңдеу процесі ерекше тәсілді қажет етеді. Римма Рақымбаева қой етінің майын терінің бетіне мұқият жағып, оны бүкіл аймаққа біркелкі таратуға тырысады. Бұл материалдың икемділігін сақтауға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар оған ерекше жылтырлық береді. Бірнеше күн бойы сіңіруге қалдырып, шебер температура мен ылғалдылықтың өзгеруі сияқты қолайсыз сыртқы факторлардан барынша қорғауды қамтамасыз етеді. Қой етінің майын қолданудың көптеген артықшылықтары бар: ол теріні жұмсартып қана қоймайды, сонымен қатар оның құрылымын қалпына келтіреді, жарылу мен тозуды болдырмайды. Қалпына келтірушілер бұл өңдеу әдісі дәстүрлі құралдарға қарағанда тиімдірек және, ең бастысы, ол экологиялық таза екенін атап өтті. Көрмеде келушілер әдемі қалпына келтірілген торсықтарды көріп қана қоймай, олардың ата-бабаларының дәстүрін мұқият сақтайтын қалпына келтіру процесі туралы біле алады. Римма Рақымбаева мұндай өнер тек мәдени нысандарды қалпына келтіру ғана емес, болашақ ұрпаққа білім мен дағдыны беру деп санайды. Оның жұмысы ежелгі дәстүрлерге құрмет болып табылады және технология мен өнер қатар жүретін уақыт байланысын бейнелейді.
Былғарыдан жасалған ыдыстардың тамаша үлгілерін көруге және қалпына келтіру өнері туралы көбірек білуге баршаңызды көрмеге шақырамыз. Мұнда заманауи үрдістер аясында ата-бабамыздың бай мұрасымен өзара әрекеттесуге шабыттандыратын көне қолөнер жаңғырығы естіледі.