Ел тұмар Ақпараттық портал
фото el.kz
Түркістан облысында тарихи мұра обьектілерінің саны көп екені белгілі. Бүгінде ішкі туризмді дамытудың арқасында еліміздің түкпір түкпірінен тарихи өлкеге ат басын бұрушылардың қатары артып келеді. Солардың ішінде шоқтығы биік тарихи жәдігерлердің бірі Шаммат-Ишан музейі. Көне Қаратаудың қақ ортасында орналасқан Шаммат-Ишан мұражайының тарихи тамыры тереңде жатыр. Оның тарихы 1789 жылдан бастау алады. Дәл осы жылы жергілікті халықты сауаттандыру мақсатында мешіт-медресенің іргетасы қаланды. Бұл ғимарат ұзақ жылдар бойы облыстың мәдени өмірінде маңызды рөл атқарып, білім беру және рухани орталық қызметін атқарды.
Бүгінде мұражайға айналған мешіт-медресе Түркістан облыстық тарихи-өлкетану музейінің филиалы болып табылады. Бұл қайта құру өңірдің бай тарихи-мәдени мұрасын сақтауға және қалың жұртшылыққа ұсынуға мүмкіндік берді. Шаммат ишан мұражайы қазір Қарнақ ауылына экспонаттарды тамашалауға және өткен дәуірлер туралы көбірек білуге келетін көптеген келушілерді тартады.
Мұражай маңызды мәдени орталық қана емес, сонымен қатар он сегізінші ғасырдың соңынан бастау алатын және өткен мен бүгінді байланыстыратын тарихи белгі. Мұражай экспонаттары сол кездегі өмір мен мәдениеттің әртүрлі аспектілерін, оның ішінде ағартушылық және діни дәстүрлерді қамтиды, бұл оны өлке тарихын зерттеу үшін құнды дереккөз етеді. Шаммат-Ишан мұражайына бару тарихи Қаратаудың атмосферасына еніп, уақыт рухын сезінуге және тарихи мұраның қалай сақталып, болашақ ұрпаққа беріліп жатқанын көруге бірегей мүмкіндік береді. Кентаудың іргесіндегі Қарнақ ауылындағы киелі мың жылдық тұт ағашын тірі аңыз және мәдени мұра деуге болады. Түркістан облысындағы Кентау қаласына жақын орналасқан Қарнақ ауылы өзінің бай тарихымен ғана емес, бірегей табиғат ескерткіші – мың жылдық тұт ағашымен де танымал. Бұл киелі ағаш – өлкенің тарихи-мәдени мұрасымен байланысы мен ұзақ өмір сүрудің белгісі. Ауыл орталығында орналасқан мың жылдық тұт ағашы жас ерекшелігімен ғана емес, терең мәдени мәнімен де назар аударады. Ел аузындағы аңыздар мен тарихи деректерге сүйенсек, бұл жерде ағаш өзінің керемет сұлулығы мен қайталанбас қасиеттерін сақтай отырып, мың жылдан астам уақыт бойы өсіп келеді.
Бұл тұт алыбы табиғаттың кереметі ғана емес, сонымен қатар жергілікті халықтың салт-дәстүрі мен тарихына деген рухани байланысы мен құрметінің белгісі. Ағаш мәдени және діни жоралғылар орталығы, сонымен қатар демалу және ой жүгірту орны ретінде қызмет етеді. Жергілікті тұрғындар оны киелі санап, емдік қасиеті ерекше деп есептейді. Мың жылдық ағаш осы табиғат ғажайыпты көру және құрмет көрсету үшін Карнакқа келетін көптеген келушілер үшін ғибадат нысаны мен зиярат орнына айналды. Ол сонымен қатар жергілікті дәстүрлер мен тарихи мұраларды сақтауға және насихаттауға көмектесетін білім беру бағдарламалары мен мәдени іс-шаралардың маңызды бөлігі болып табылады. Мұндай көне ағашқа күтім жасау ерекше назар аударуды және қамқорлықты қажет етеді. Жергілікті билік пен тұрғындар ағашты күтіп-баптау және оны сақтау үшін қажетті шараларды қабылдап, оны сақтауға белсене қатысуда. Бұл күш-жігер осы бірегей табиғи ескерткіштің одан әрі өмір сүруін және сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған.
Кентау іргесіндегі Қарнақ ауылындағы мың жылдық тұт ағашы өлкенің сан ғасырлық тарихы мен мәдениетінің жанды куәсі. Ол тарихи және мәдени мұра ретіндегі маңызын сақтай отырып, адамдардың көңілін оятып, назарын аударуды жалғастыруда.
Қарнақ ауылындағы ортағасырлық ескерткіштер: Тарихи мұра және мәдени байлық
Кентау қаласына жақын жерде орналасқан Қарнақ ауылы көптеген ортағасырлық ескерткіштермен байытылған маңызды тарихи-мәдени орталық болып табылады. Бұл тарихи орындар өңірдің тарихы мен мәдениетін тереңірек білуге бірегей мүмкіндік береді.
19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырдың басында Қарнақ маңызды рухани-ағартушылық орталық болды. Осы кезеңде 25 мешіт пен 5 медресе болған деседі, бұл ауылдың діни-ағарту ісін дамытатын орын ретіндегі маңыздылығын көрсетеді. Бұл құрылымдар тек құлшылық ошақтары ғана емес, сонымен қатар білім мен мәдени дәстүрді таратуға үлес қосқан маңызды оқу орындарына айналды. Қарнақтағы маңызды ғимараттардың құрылысы бірнеше кезеңнен өтті. Бірінші маңызды кезең 1789 жылы шағын ақсарай салу болды. Бұл тарихи кешен ауылдың әкімшілік және мәдени орталығы қызметін атқарған. Кейінірек 1876 жылы үлкен ақсарай салынып, одан да маңызды сәулет-мәдени нысанға айналды.
Ақсарайлар Қарнақтағы қоғамдық өмірдің маңызды орталықтары болды, маңызды жиналыстар, ағартушылық және діни іс-шаралар өтті. Бұл ғимараттар белгілі бір тарихи кезеңдерде ауылдың дамуы мен гүлденуінің символына айналды. Қарнақтың ортағасырлық ескерткіштері, оның ішінде ақсарай және басқа да сәулет құрылымдары өңірдің тарихи мұрасының маңызды бөлігі болып табылады. Олар көптеген ғасырлар бұрын аймақта болған бай мәдени және рухани өмірдің тірі дәлелі. Бұл ескерткіштер Карнактың өткені мен оның аймақ тарихындағы рөлі туралы көбірек білгісі келетін зерттеушілердің, тарихшылардың және туристердің назарын аударуды жалғастыруда.
Осы тарихи орындарды сақтау және зерттеу мәдени мұраны сақтауда және өлке тарихын насихаттауда басты рөл атқарады. Қарнақ өзінің тарихи маңызы мен сәулет ескерткіштеріне байланысты Таяу Шығыстың тарихы мен мәдениетіне қызығушылық тудыратын маңызды мәдени орталық болып қала береді. Кіші ақсарайдың астында жерасты ғибадатханасы бар. Оны жаздың аптап ыстығында әдейі салқындату үшін арнайы желдеткіш жүйесімен жабдықтаған. Жаздың ыстық күнінде сол жерасты ғибадатханада құлшылық жасайтын болған. Ал үлкен ақсарай мешіт рөлін атқарған. Сонымен қатар, шәкірттер алғаш сол жерде сауатын ашатын болған. Үлкен ақсарай мен кіші ақсарайдың ортасын дәліз бөліп тұр. Үлкен ақсарайдың ішін шығыстық сәулет өнерінің тамаша өрнектерін пайдалана отырып безендірген.
Кентау қаласының іргесінде орналасқан Қарнақ ауылының тарихи мұрасы мол екеніне сақталған сәулет және мәдениет ескерткіштері дәлел. Осындай ескерткіштердің бірі – тарихы жүз жылдан астам ауыл өміріндегі өзгерістерді көрсететін ғимарат. 1896 жылы Қарнақта дәрісханалармен толықтырылған медресенің бас ғимаратының құрылысы аяқталды. Бұл ғимараттар жергілікті тұрғындардың білім мен рухани білім алуына жағдай жасап, ауылдың маңызды білім және мәдени орталығына айналды. Медресе 1917 жылға дейін жұмыс істеп, жастарды оқытты. 1917 жылғы революциядан кейін ғимарат балалар үйіне ауыстырылып, 1928 жылға дейін пайдаланылды. Кеңес өкіметі тұсында ғимарат уақыт талабы мен қоғам сұранысына бейімделіп, мақсатын өзгертті. Алайда 1980 жылға қарай ғимарат қараусыз қалып, апатты жағдайға жетті.
Қарнақ ауылының тұрғыны, Ұлы Отан соғысының ардагері, тарих пәнінің мұғалімі Мирзаев Бекташтың еңбегінің арқасында жағдай өзгере бастады. Қиын-қыстау кезеңде Бекташ Мирзаев бар өмірін өлкенің өнері мен мәдениетінің бай тарихын дәлелдейтін жәдігерлер мен құжаттық дәлелдемелерді жинауға арнады. Оның күш-жігері тарихи мұраны сақтауға, білімді ұрпаққа жеткізуге бағытталды. Бекташ Мирзаев туған ауылында халық мұражайын құру жолында еңбек етті. Ол өткенді есте сақтаумен қатар, жастардың өз халқының тарихы мен мәдениетіне деген сүйіспеншілігін оятуға ұмтылды. Мұражайдың ашылуы көп жылғы еңбектің шарықтау шегі болып, мәдени мұраны сақтауға берілгендік символына айналды.
Кезінде медресе қызметін атқарып, кейін мақсаты өзгерген ғимарат Мирзаев еңбегінің арқасында жаңа мағынаға ие болды. Қарнақтағы халық мұражайы өткен кезеңдерді есте сақтай отырып, жаңа ұрпақты мәдени мұраны зерделеу мен сақтауға шабыттандыра отырып, өлке тарихын айтуды жалғастыруда. Халық жайын ойлаған азамат әртүрлі бөліктегі билік өкілдеріне көптеген хат жазып «Шаммат-Ишан» мешіт-медресесіні сақтап қалады. Ауыл мұғалімі ауылдастарын ұйымдастыра отырып, асар жасап, ғимаратты өз қалпына келтіріп жөндеу жұмыстарын жүргізген. Ата жолын баласы жалғастырып, Тәуелсіздік алған соң, мәдени мұраларға айырықша көңіл бөлініп жатқанда ұлы Мирзаев Анвар ескерткішті «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша мемлекет тізіміне тіркеп, 2005 жылы музейге айналдырды. Осылайша елім, жерім деген қайсар азаматтардың арқасында тарихи мәні зор жәдігер сақталып қалды. Ал 2008 жылы желтоқсан айында ОҚО Мәдениет басқармасының келісімімен Кентау қалалық музейі МКҚК-ның филиалы болып құрылды. Қазіргі таңда 2023 жылдың ақпан айынан бастап Түркістан облыстық тарихи-өлкетану музейіне филиал болып қайта тіркелді. Мұнда келушілерді қызықтыратын жәдігерлер мұнда өте көп. Музейдің жер көлемі 1950 шаршы метрді құрайды. Ғимараттың жалпы алаңы 320 шаршы метр. Алып аумақты алып жатқан музей қоры да қомақты. Бүгінде музей қорында 2633 жәдігер бар. Оның ішінде негізгі қор саны –1893, ғылыми көмекші қор саны – 740 дана. Киелі нысанға ат басын бұрғандар мұнда мәдени мұраға сусындап, байып қайтары сөзсіз. Музей 29 бөлмеден тұрады. Оның әрқайсысын өзіндік атқарап ролі бар. Оның ішінде жәдігерлерге арналған бөлмелер көп және үлкен ақсарай, кіші ақсарай бар. Құнды дүниелерге толы музейге келушілердің қатары күн санап артып келеді.