Ел тұмар Ақпараттық портал
фото ТОӘБҚ
Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева Түркістан облысына жұмыс сапары барысында мәдени қауым өкілдерімен кездесіп, өңірдегі маңызды мәдени мұра нысандарын қалпына келтіру жұмыстарының барысымен танысты.
Сапар «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени мұражай-қорығына барудан басталды, онда министр болашақ ұрпақ үшін тарихи мұраны сақтаудың маңыздылығын атап өтті. Келесі кезекте ол ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мұра тізіміне енген атақты Қожа Ахмет Ясауи кесенесін аралады. Сондай-ақ Аида Балаева жерасты «Қылует» мешіті мен ортағасырлық Ясы-Күлтөбе қаласының қалпына келтіру жұмыстарымен танысып, осындай тарихи нысандарды қалпына келтіру мен сақтауға инвестициялық көзқарас қажеттігін айтты. Сапар барысында министр мәдени мұраны қалпына келтіру тек тарихты сақтауға ғана емес, өңірдегі туризмді дамытуға да ықпал ететінін, бұл өз кезегінде ел экономикасына әсер ететінін атап өтті. Министр «Әзірет Сұлтан» музей-қорығына 2023 жылы Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «Ұлттық» мәртебе беру оның Қазақстанның мәдени мұрасын сақтау үшін маңыздылығын көрсететін маңызды оқиға екенін атап өтті.
«Әзірат Сұлтан» қорық-музейіне «Ұлттық» мәртебенің берілуі оның Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлемдік мәдени мұра үшін маңыздылығын көрсетеді. Түркістан өңірінде орналасқан бұл мұражай-қорық – археология, тарих және сәулет өнері тоғысқан бірегей алаң. Онда тек тарихи ескерткіштер ғана емес, келушілерді қазақ мәдениетінің байлығымен таныстыратын заманауи көрме де бар. Мұражай жергілікті тұрғындардың ғана емес, басқа елдерден келген туристердің де назарын аударады, өйткені мұнда өлкенің мыңжылдық тарихынан сыр шертетін бірегей жәдігерлер шоғырланған. Бұл жерден табылған маңызды олжалар Түркістанның Орталық Азияның мәдени және тарихи орталығы ретіндегі маңыздылығын көрсетеді. «Ұлттық» мұражай-қорық мәртебесі осы бірегей мұраны сақтау және дамыту үшін қосымша инвестиция тартуға көмектеседі. Сонымен қатар, «Әзірет Сұлтан» қорық-музейінің ұжымы танымдық іс-шараларға белсене қатысады, көрмелер, лекциялар мен шеберлік сабақтарын өткізеді, бұл жастарға және Қазақстанның мәдени дәстүрлерін жақсырақ түсініп, бағалайтын әрбір адамға мүмкіндік береді. Мәртебені беру тарих пен мәдени мұраны зерттеуге қазақстандықтардың ғана емес, елден тысқары жерлерде де қызығушылықты арттыруға ықпал етеді. Мәдени мұраны сақтау және насихаттау Қазақстанның мемлекеттік саясатындағы басым бағыттардың бірі болып табылады. Мұндай бастамалар жаһандану және мәдени алмасу жағдайында ерекше маңызды болып табылатын ұлттық бірегейлік пен өткенге деген мақтаныш сезімін қалыптастыруға көмектесетінін есте ұстаған жөн. Осылайша, «Әзірат Сұлтан» ұлттық» қорық-мұражайының мәртебесі Қазақстанның бірегей мәдени мұрасын белсендірек қорғау және сақтау жолындағы маңызды қадам болмақ. Сонымен қатар, «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы — археологиялық және сәулет ескерткіштерінің бірегей кешені, мұнда халықаралық, республикалық және жергілікті маңызы бар 45 нысан бар. Жыл сайын 350 мыңнан астам адам келетін жер Қазақстанның ең қастерлі, құнды мәдени мекендерінің бірі болып табылады. Қожа Ахмет Ясауи кесенесін сақтау мәселелерін талқылау барысында реставрация жұмыстарын кешенді түрде жүргізу қажеттігі туралы да мәселелер көтерілді. Министр ескерткіштің іргетасы мен қабырғаларын нығайтуға бағытталған қажетті ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін мамандарды тартудың маңыздылығын атап өтті. Сондай-ақ құрылымның және оның маңындағы аумақтардың жағдайын бақылау үшін заманауи технологияларды қолдану жоспарланып отырғаны айтылды. Жасыл желектерді суаруды бақылаудың автоматтандырылған жүйесін енгізу артық ылғалдылықты болдырмайды, бұл өз кезегінде кесененің тарихи құндылығын сақтауға мүмкіндік береді. Алдағы уақытта, министрдің айтуынша, іргелес аумақты абаттандыру жобасы әзірленетін болады, онда экологиялық және эстетикалық аспектілері, сондай-ақ ескерткіштің тарихи маңызы ескеріледі.
Аида Балаева бірегей сәулет және мәдениет ескерткіші болып табылатын Қылуетті жаңғырту кезінде тарихи мұраны сақтаудың маңыздылығын атап өтті. Түркия Республикасының ТИКА ұйымы өкілдерінің сапары жерасты мешітін мұражайға айналдыру жобасын әзірлеуде маңызды қадам болды. Дегенмен, оның сыртқы түрін бұрмалауды болдырмау үшін сарапшылар мен тарихшылардан тұратын жұмыс тобын құру туралы шешім қабылданды. Бұл бастапқы сәулет элементтерін сақтап қана қоймай, кез келген жаңа толықтырулардың бұрыннан бар ландшафтқа біркелкі сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Тәжірибенің әртүрлі салаларын ұсынатын топ жобалаудан бастап соңғы өңдеуге дейін жұмыстың барлық кезеңдерін бақылайды. Олардың қызметінің маңызды аспектісі жергілікті тұрғындармен және өлке тарихын зерттеушілермен кеңесу болмақ. Бұл өзара әрекеттестік жергілікті дәстүрлер мен мәдениетті Қылуетті мұражайға айналдыру процесіне қосуға көмектеседі, бұл оны туристер мен зерттеушілерді қоса алғанда, көпшілікке қолжетімді етеді.
Жер асты «Қылует» мешіті негізінде мұражайдың ашылуы бұл тарихи орынға жаңа мән беріп қана қоймай, өңірдегі туризмнің дамуына да септігін тигізеді. Мешіттің ерекше атмосферасы мен бай тарихы мәдениет және тарих зерттеушілерінің, сондай-ақ көне өнер мен сәулет атмосферасына енгісі келетін қарапайым келушілердің назарын аударады. Нәтижесінде мұражай жәдігерлерді сақтайтын орын ғана емес, сонымен қатар білім беру бағдарламалары, көрмелер мен мәдени шаралар өткізілетін алаңға айналады.
Бұл бастама мәдени мұраны сақтаудың маңыздылығын және тарих және сәулет саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа ұмтылуды атап көрсетеді. Жіңішкелік пен ұсақ-түйекке назар аудара отырып, Қылует модернизациясы жобасы елдегі болашақ жобаларға үлгі болатын тарихи ескерткіштерге құрмет көрсету үлгісіне айналады. Әзірбайжан мен Түркияның осы жоба аясындағы ынтымақтастығы екі мәдениеттің бірлігін және тарихи мұраны сақтауға деген ортақ мүддесін айқын көрсетеді. Осылайша, жерасты Қылует мешітін мұражайға айналдыру бірегей мәдени мұраны сақтау жолындағы маңызды қадам болмақ. Бұл өңірді көркейтіп қана қоймай, халықтар арасындағы мәдени байланысты сақтап, нығайта түсумен қатар жаңа ұрпақ тәрбиелеуге де мүмкіндіктер туғызады. Жоба өздерінің тарихи ескерткіштерін сақтап, болашақ ұрпаққа қолжетімді етуге ұмтылатын басқа елдерге үлгі бола алады.
Министр Қожа Ахмет Ясауи кесенесі жанындағы тарихи ғимараттардың бірін қайта жаңғырту нәтижесінде құрылған мониторинг орталығының жұмыс істеуінің маңыздылығын атап өтті. Бұл орталық өңірдің тарихи-мәдени мұрасын сақтаудың маңызды құралына айналып, бірегей сәулеттік және мұражайлық экспонаттардың орналасу жағдайына тәулік бойы мониторинг жүргізуді қамтамасыз етуде. Мұндай нысандарды сақтау тек назар аударуды ғана емес, сонымен қатар осы жобада жүзеге асырылған заманауи технологияларды қолдануды қажет етеді. Орталықта орнатылған автоматтандырылған бақылау жүйесі әртүрлі параметрлерді бақылайтын 100-ден астам сенсордан тұрады. Бұл құрылғылар температура мен ылғалдылық жағдайын, қабырғалардың жағдайын және мәдени мұра объектілерінің қауіпсіздігіне әсер етуі мүмкін басқа да көрсеткіштерді бақылайды. Бұл тәсіл ықтимал ауытқуларды тез анықтауға ғана емес, сонымен бірге жойылу немесе зақымдануды болдырмау үшін уақтылы шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл орталықтың маңыздылығы қарапайым бақылаудан да асып түседі. Бұл тарихи орындарды қорғау және қалпына келтіру процестеріне заманауи технологияларды енгізуге бағытталған қадам, бұл мәдениет пен тарихты болашақ ұрпақ үшін қолжетімді етеді. Тұрақты бақылау және деректерді талдау нәтижесінде алынған тәжірибе жалпы Қазақстанның мәдени мұрасын қорғау мен сақтаудың жаңа стратегияларын әзірлеуге негіз болады.
«2023 жылдың желтоқсан айынан бастап ескерткіштің сақталуына әсер ететін процестерді, оның ішінде микроклимат жағдайларын тәулік бойы бақылайтын автоматты бақылау жүйесі енгізілді. Ықтимал жағымсыз әсерлерге жылдам әрекет етуді қамтамасыз ету үшін жасыл желектерді жақында жоюға байланысты өзгерістерге ерекше назар аударылады. Мониторинг орталығы кесененің жай-күйін зерделеуге және оны сақтау шараларын әзірлеуге тартылатын отандық және шетелдік мамандардың негізгі пунктіне айналады. Орталық ЮНЕСКО-ның маңызды дүниежүзілік мұра нысаны мәртебесіне ие ескерткішке қатысты барлық ғылыми-техникалық деректерді жинап, сараптайтын болады», деді министр.
Аида Балаеваның ортағасырлық Яссы-Көлтөбе қаласына сапары Қазақстанның мәдени мұрасын қорғау мен зерттеудің маңыздылығын көрсетеді. Осы бірегей тарихи ескерткіштегі археологиялық қазбалар мен қалпына келтіру жұмыстары оның сақталуына ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар қазіргі ғылымға аймақтың тарихы мен мәдениетін жақсырақ түсінуге көмектеседі. Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігі бұл бастамаларды белсенді түрде қолдайды, бұл тарихи орындарды болашақ ұрпақ үшін сақтаудың маңыздылығына назар аударуға мүмкіндік береді. Бұл жұмысты жалғастыру еліміздің бай тарихы мен мәдениетіне қызығушылықты арттыру арқылы туризмді дамытуға да ықпал етер еді.
777777777777777